Waterdrinker, Pieter | De rat van Amsterdam

Het lijkt een hecht gezin dat op pad gaat vanuit Letland naar Israël. Ze komen niet ver, in Amsterdam strandt het gezelschap. Samen dragen ze het verdriet van een dochter en zus die overleed, hoewel iedereen dat op een andere manier een plek geeft. Moeder kan niet loslaten en blijft zich verzetten tegen het leven dat voor haar ligt. Vader, in Riga nog een intellectueel maar in het buitenland de zoveelste vluchteling, wil een groots en meeslepend leven en grijpt waar hij kan zijn kansen. De zoon, hoofdpersoon van dit verhaal, zit er tussenin en leert de fijne kneepjes van het als liefdadigheid verpakte kapitalisme.

In een lange aanloop vertelt Pieter Waterdrinker hoe Ruben Katz opgroeit in Amsterdam. Hij is razend intelligent, bijzonder goed in talen en aangezien vader heeft gelogen dat ze Joods zijn, krijgt hij een plekje op het Spinoza lyceum alwaar hij functioneert als een soort excuus-leerling die door de schoolleiding wordt gekoesterd. In zijn klas zit ook Phaedra, waar Ruben een onuitgesproken verliefdheid voor opvat. Jarenlang aanbidt hij haar en fantaseert hij over haar, zonder dat hij tot actie overgaat.

Het hele verhaal wordt door Ruben zelf opgetekend terwijl hij in de gevangenis zit. Zijn relaas is doorspekt met nogal opschepperige verhalen over zijn seksuele ontwikkeling. Het feit dat hij naar eigen zeggen nogal groot geschapen is, maakt hem aantrekkelijk voor een vrouw met invloed en via haar komt hij te werken op het hoofdkantoor van een charitatieve loterij. Eenmaal daar binnen leert hij dat de hele loterij slechts het voertuig is voor de zelfverrijking van de oprichters ervan. Hij leert hoe hij met taal zaken die slecht zijn goed kan verkopen en zo geld uit de zak van goedgelovige mensen weet te kloppen. Hij wordt een rat met de ratten.

Op enig moment zoekt Phaedra contact met hem, wat leidt tot een kortstondige relatie. De eigenaar van de loterij is – toevallig – ook nog eens de vader van Phaedra. Dat zorgt voor de nodige moeilijkheden (zevenmijlslaarzensamenvatting: Ruben wordt ontslagen, raakt betrokken bij een andere charitatieve organisatie waar ook Phaedra bij betrokken is, gaat op missie naar Rusland, dat gaat loopt uit de hand, hij wordt beschuldigd van samenzwering en wordt uitgeleverd), en zo belandt Ruben uiteindelijk in de gevangenis.

Alles met alles is het een wonderlijke vertelling. Er zitten weinig saaie momenten in het verhaal, het leven van Ruben is een aaneenschakeling van hoogte- en dieptepunten. Het lijkt erop dat Waterdrinker de harteloosheid, de oppervlakkigheid, de ijdelheid en zelfverrijking van de Amsterdamse grachtengordelweldoeners aan de kaak wil stellen en daar een verhaal bij heeft willen verzinnen. Ik heb nog niet eens verteld over gezochte slot. Niet gehinderd door realiteitszin kletst hij alle verwikkelingen aan elkaar en geeft hij de elite er in schitterend proza van langs. Dat leest misschien wel lekker, maar als je het boek uithebt, ben je er als lezer niks wijzer van geworden dan de wetenschap dat Waterdrinker boos is op de grachtengordel. Erg teleurstellend, na het informatieve Tjaikovskistraat 40

Waterdrinker, Pieter | Tsjaikovskistraat 40

Pieter Waterdrinker - Tsjaikovskistraat 40

Pieter Waterdrinker heeft een ronduit bijzonder leven geleid. In het boek Tsjaikovskistraat 40 doet hij er verslag van. Daarbij vindt hij steeds in zijn leven en de plaatsen die hij bezoekt aanleiding om iets over de Russische geschiedenis te delen, zowel de nabije geschiedenis als de tijden daarvoor.

Een christen benadert Pieter Waterdrinker een dag met een missie: er moeten zevenduizend bijbels naar Rusland worden gesmokkeld. Omdat Pieter wel eens in Rusland is geweest, is hij de ideale kandidaat om de bijbels naar hun uiteindelijke bestemming te begeleiden. Het is het begin van een enorme aaneenschakeling van gebeurtenissen.

Pieter gaat inderdaad naar Rusland. Hij komt in aanraking met een Russische handelaar die de bijbels in ontvangst neemt en ze in de zwarte handel brengt. Via hem komt hij in aanraking met een Nederlander die reizen organiseert hem als agent in Rusland in dienst neemt. Ze verzorgen niet alleen reizen, maar ook handelen ook in goederen die in Rusland schaars zijn. Het brengt Pieter op de meest bijzondere en schimmige plekken van Rusland. Het brengt hem in contact met bijzonder kleurrijke mensen, die op creatieve wijze hun weg banen door de kansen die het uiteenvallende Rusland bood.

Maar het brengt hem ook in contact met Julia, op wie hij verliefd raakt. Hij trouwt met haar en brengt de rest van zijn leven met haar door, deels in Nederland en deels in Rusland. Aan haar draagt hij het boek ook op.

De liefde voor Julie en Rusland

Het boek geeft een enerzijds romantisch beeld van het wilde westen dat Rusland zeker ook is of is geweest. Maar Waterdrinker stelt herhaaldelijk dat hij de fictie voorbij is: alles is waar. Waterdrinker vertelt kleurrijk. Hij beschikt over een vocabulaire dat menig schrijver jaloers zal maken. Hij hakt zinnen uit de rotsen van de literatuur die zeer de moeite waard zijn. Ook mensen met een beetje avontuur in hun bloed zullen dit boek zeker waarderen. Tegelijk is het ook onvoorstelbaar wat er allemaal kan gebeuren als de spelregels niet helemaal duidelijk zijn en het vooral ieder voor zich is. Alles is doordrenkt met alcohol en seks is niet uit het decor weg te denken (hoewel het nergens plastisch wordt). Verschillende contacten van Waterdrinker komen door geweld om het leven.

De historische kant van Rusland komt fragmentarisch aan de orde. In het kort komen de hoogtepunten even langs, die Waterdrinker allemaal behendig aan zijn eigen leven weet te knopen. Al met al is het een eerlijk boek, hoewel Pieter zichzelf als een wat naïevige minkukel afschildert. Het leven overkomt hem: ‘deze wereld wordt geregeerd door willekeur.’ Hij is niet hard genoeg om het echt te maken in de zwarte handel, hij wil zijn handen wel een beetje maar niet echt vies maken, hij mist het gogme om op beslissende momenten echt een slag te slaan. Ook in de literatuur omschrijft hij zichzelf als een schrijver die de hele tijd juist buiten het lucratieve net vist. Het is de liefde voor Julia en voor Rusland die voor mij boven komt drijven en die het boek de moeite waard maken.